راه : پروژه های را‌هسازى به منظور ایجاد شرایط ایمن و راحت براى استفادهکنندگان از انواع راههاى کشور انجام مى‌شود، به نحوى که در آن، نیازهاى اجتماعى، اقتصادى و زیست محیطى به شرح زیر به طور کامل رعایت شده باشد. نیاز به حمل و نقل ایمن، راحت، سریع و ارزاندستیابى به نیازها و هد‌ف‌هاى استفاد‌ه‌کنندگانتوجه بیشتر به نیازهاى استفادهکنندگان آسیب‌پذیردر نظر گرفتن هزینه‌ها و ارزش‌هاى حفظ محیط زیست و منظرآرایى برنامه ریزى بر اساس امکان‌هاى مالى، بودجه و اعتبارات قابل دسترسى واقعى هزینه نگهداری در مطالعات راه باید هماهنگى طرح هندسى با نیازمندى‌هاى حجم ترافیک در ساعت طرح، با توجه به طبقه‌بندى عملکردی و شرایط محیطی راه و همچنین انواع وسایل حمل و نقل براى دستیابى به هدف نهایى که همان افزایش امکان تحرك و ایمنى بهره بردارى از راه است، مورد نظر باشد.
مشخصات انواع راه
تجربه ما از راه با توجه به مناظر اطراف آن از اهمیت قابل توجهی برخوردار است. ارتباط ما با طبیعت، زمین های کشاورزی و جنگل‌ها در بسیاری موارد از طریق پنجره اتومبیل اتفاق می‌افتد. این موضوع در زمان برنامه ریزی و طراحی راهها باید در نظر گرفته شود. رانندگان، مناظر را همچون یک فیلم تکراری و طولانی می‌بینند. در حومه شهرها، راه و سفر در تعامل با محیط اطراف تجربه می‌شوند و مناظر واقع در میدان دید افراد، بخشی از این تجربه است. تنوع و ریتم نیز تجربه ما را از سفر تحت تأثیر قرار می‌دهد. ما با تنوع، تحریک شده، اما با یکنواختی کسل می‌شویم. در سرعت های بالا در آزادراه، آن چیزی که توجه رانندگان را جلب می‌کند، چشم اندازهای با مقیاس بزرگ است.
در راه های کوتـــاه و کم عـــرض با ســرعت های پایینتر، عناصر کوچک‌تر چشم انداز، بخشی از تجربه کاربر خواهد بود. ردیف باز درختان صنوبر در امتداد بزرگراه های هلند موجب بهبود چشم انداز زیبای این جاده و زمین های کشاورزی پیرامون آن شده است. پل های عظیم آزادراهی در دانمارک، یک تجربه لذت بخش از رانندگی را فراهم کرده، موجب جذابیت منطقه می‌شوند و نقطه متمایز مسیر به شمار می‌روند.
تجربه دوچرخه سواران
در دهه های اخیر، شهرداری‌ها و کارگزاران ایالتی دانمارک، شبکه گسترده ای از مسیرهای دوچرخه سواری را طراحی و اجرا کرده اند. مسیرهای کاملا جدید مختص عبور دوچرخه ساخته شده و این مسیر‌ها در امتداد راهها گسترش یافته اند. راه های فرعی، خطوط راه آهن متروکه و راه های جنگلی نیز در شبکه مسیر دوچرخه سواری لحاظ شده اند. تجربه دوچرخه سواران از مناظر و چشم انداز‌ها، متفاوت از رانندگان است. این تفاوت به دلیل تماس نزدیکتر آنها با محیط اطراف، سرعت آهسته‌تر آنها و حرکت فیزیکیشان بیشتر است. فضاهای یکنواخت و طویل، طولانی‌تر به نظر می‌رسند و به سرعت خسته کننده می‌شوند، در حالی که بیراهه های کوچک توأم با مناظر با تنوع زیاد، می‌تواند سفر را جذاب‌تر کند. مسیرهای دوچرخه سواری به طور کلی، نسبت به مسیرهای سواره رو فرصت های بیشتری برای رسیدن به حومه شهر دارا می‌باشند.
با توجه به آنکه هدف، تأمین راحتی و سرعت برای دوچرخه سوار در مسیر بین خانه و محل کار است، مسیر گردشگران باید به دقت برنامه ریزی شود تا در حد ممکن متنوع و جالب ساخته شود. این نیاز با بهره گیری از تنوع موجود در چشم اندازهای موجود انجام میشود. استراحتگاه های مطلوب، نقاط مناسب، اطلاع رسانی دقیق و علایم مناسب از پیش شرط های ضروری مشخصات انواع راه ، برای انجام یک سفر دلپذیر است.
تأثیرگذاری فرهنگ و طبیعت
یکی دیگر از مشخصات انواع راه ها داشتن چشم انداز های تاریخی و طبیعی است. ارائه جاذبه های فرهنگی می‌تواند رانندگان را ترغیب کند تا سفر خود را به بخش های کوچکتری تقسیم کنند. رانندگان باید بتوانند اماکن تاریخی را مشاهده کنند؛ علاوه بر این، کلیسا‌ها، قلعه‌ها، املاک اربابی و آسیاب های قدیمی باید هم بر امتداد مسیر راه و هم بر کشتزارهای اطراف آن تأثیرگذار باشند.
بسیاری از راه های قدیمی، با استفاده از محیط اطراف خود، فضایی فرهنگی را ایجاد می‌کنند. اجزای فرهنگی از قبیل پل‌ها، نقاط نشانه، کاروان سرا‌ها، گیاهان، بناهای تاریخی و دیوارهای سنگی که در امتداد راهها یافت می‌شوند، بخشی از محیط یک راه تاریخی را تشکیل می‌دهند که البته باید از آنها حفاظت و نگهداری کرد. عناصر طبیعی چشم انداز، آثار معماری مطلوب و کم هزینه ای را ارائه می‌کنند. انواع چشم انداز‌ها، شکل زمین، آب، جنگل و سایر انواع پوشش های گیاهی می‌تواند به یک تجربه رانندگی لذت بخش و متنوع کمک کند و نقاط راهنمای مهمی در سفر محسوب میشود. در نتیجه، مجاورت با مناطق طبیعی زیبا نقش مهمی در انتخاب مسیر راه ایفا می‌کند. همچنین باید رانندگان با مسیرهای جایگزینی که کوتاه‌تر و یا دارای جاذبه های طبیعی هستند، آشنا باشند، تا امکان تصمیم گیری داشته باشند که آیا می‌خواهند از مناظر لذت ببرند و یا با رانندگی در راه های طولانی‌تر، ولی با سرعت های بالا در وقت خود صرفه جویی کنند.
طبقه بندى عملکردی راهها
طبقه بندى راهها براى تأمین نیازهاى طراحى مهندسان، تصمیم گیرى مدیران، برنامه ریزی متولیان بهره‌برداری و استفادهکنندگان از نقطه نظرهاى مختلف و برای کاربردهای گوناگون امرى ضرورى است. طبقه بندی عملکردی، طبقه بندی بر اساس پستی و بلندی منطقه، تقسیم بندی کشوری (ملی و استانی) و شماره گذاری راهها از انواع مختلف طبقه بندى راهها محسوب می‌شوند.
راهها از نظر نوع عملکرد، در سه گروه طبقه‌بندى می‌شوند.
▪ راه‌های شریانی
▪ راه‌های اصلی
▪ راه‌های فرعی
راه شریانی به دو دسته زیر تقسیم میشود.
▪ آزادراه
▪ بزرگراه
راه اصلی به دو دسته زیر تقسیم میشود.
▪ درجه یک
▪ درجه دو
و راه فرعی نیز به سه دسته تقسیم میشود.
▪درجه یک
▪ درجه دو
▪ درجه سه
معمولاً، راههاى فرعی درجه دو و درجه سه، ارتباط مناطق روستایى و کم جمعیت را با راه فرعى درجه یک یا اصلى درجه دو تأمین مى‌کنند. راه فرعى درجه یک، ترافیک راه‌های با طبقه‌های پایینتر را جمع و براى ارتباط با مناطق عمده فعالیت، مانند شهرها، به راه اصلى متصل مى‌سازد.
دسترسى به راههاى فرعى و اصلى مجاز است، البته در شرایط خاص (به ویژه در راه‌های چند خطه) نیز مى‌توان محدودیت‌هایى اعمال کرد که دسترسی‌ها، مانند بزرگراه‌ها، فقط از محل‌هاى خاص امکان پذیر باشد.
آزادراهها ارتباط سریع را بدون داشتن تقاطع و با کنترل کامل دسترسی ایجاد می‌کنند. بزرگراه‌ها نیز دارای عملکردی مشابه با آزادراهها، ولى با امکان دسترسى محدود هستند. شبکه راههاى کشور بهتر است به گونه‌اى مطالعه و طراحى شود که سفرهای طولانی و عبوری از استان‌ها از طریق آزادراهها، بزرگراه‌ها و راههاى اصلى درجه یک، سفرهای کوتاه و داخل استانی از طریق راه‌های
اصلی درجه دو و ارتباط بین راه‌های فرعی درجه دو با طبقات بالاتر از طریق راه‌های فرعی درجه یک و دسترسی‌ها از طریق راههاى فرعی درجه سه باشد.
آزادراه
راه شریانی با یکی از عملکردهایی زیر است.
☆ جزئی از شبکه راه‌های ملی است.
☆ایجادکننده دهلیز سفرهای عبوری از کشور و داخل کشور است.
☆ارتباط بین مراکز استان‌ها و یا شهرهای بزرگ داخل کشور را برقرار می‌کند.
با حداقل چهار خط عبور (دو خط عبور در هر طرف) که مسیرهاى رفت و برگشت از هم جدا، دو طرف آن محصور و بدون تقاطع بوده و در آن دسترسی با کنترل کامل است. عبور پیاده، دوچرخه، سایر وسایل نقلیه غیرموتورى و در موردهایى عبور تمام یا بخشى از وسایل نقلیه تجارى ممنوع است.
بزرگراه
مانند آزادراه، ولى امکان ایجاد تقاطع و دسترسى در آن به طور محدود وجود دارد.
راه اصلى درجه یک
راه اصلی با یکی از عملکردهای ذیل همراه است.
☆جزئی از شبکه راه‌های ملی است.
☆ایجادکننده دهلیز سفرهای عبوری از کشور و داخل کشور است.
☆ارتباط بین مراکز استان‌ها و یا مراکز استان‌ها با شهرهای بزرگ داخل استان را برقرار می‌کند.
☆با دو یا چند خط عبور که می‌تواند مسیرهای رفت و برگشت آن از هم جدا شده باشد.
راه اصلى درجه دو
راه اصلی با یکی از عملکردهای ذیل همراه است.
☆ ارتباط بین شهرهای داخل استان را تأمین می‌کند.
☆جزئی از شبکه راه‌های استانی و بین شهری است.
☆ایجادکننده دهلیز سفرهای مهم داخل استانی است.
☆با دو خط عبور که تعداد خطوط آن در برخی موارد می‌تواند بیشتر باشد.
راه فرعى درجه یک
راه فرعی با یکی از عملکردهای ذیل همراه است.
☆ تأمین کننده دسترسی به شبکه راه‌های استانی است.
☆ ارتباط بین مولدهای ترافیکی مهم در یک استان مانند پالایشگاه‌ها، نیروگاه‌ها، مراکز و شهرك‌های صنعتی، مراکز کشاورزی، مراکز آموزشی را برقرار یا آنها را به شهرها نزدیکتر می‌کند.
☆ ارتباط بین یک بخش یا دهستان یا چندین روستا را به راه با طبقه‌بندی بالاتر یا به شهر برقرار می‌کند.
☆ ترافیک راه‌های با طبقه‌بندی پایین را جمع و به راه‌های با طبقه‌بندی بالاتر منتقل می‌کند. با دو خط عبور است.
راه فرعى درجه دو
راه فرعی با یکی از عملکردهای زیر راشامل میشود.
☆ ارتباط بین روستاها را با یکدیگر برقرار می‌کند.
☆ارتباط بین روستاها با راه‌های با طبقه بالاتر را فراهم می‌آورد.
☆ارتباط بین مولدهای ترافیکی محلی کوچک مانند مراکز صنعتی، مراکز تفریحی برون شهری در حاشیه شهرهای کوچک، پارك‌های جنگلی و… را برقرار می‌کند. با دو خط عبور است.
راه فرعی درجه سه
راه فرعی درجه سه با یکی از عملکردهای زیر همراه است.
☆ ارتباط بین روستاهای کوچک را با یکدیگر یا با راه‌های با طبقه‌بندی بالاتر برقرار می‌کند.
☆ دسترسی به زمین‌های مجاور شبکه راه‌های با درجه بالاتر را تأمین می‌کند.
☆ ارتباط بین مناطق روستایی با زمین‌های مجاور را فراهم می‌کند.
☆ با دو یا یک خط عبور است.
کمربندى و نیم کمربندى
مسیرى است که هسته یا هسته‌هاى مرکزى شهر را دور زده و از داخل محدوده ۲۵ ساله عبور می‌کند. کمربندى نقش مهمى در کاهش تراکم شبکه خیابان‌هاى شهرى داشته و ضرورت ندارد به صورت یک مدار بسته باشد.
طبقه بندى راه بر اساس پستی و بلندی منطقه
راههاى کشور از نظر پستی و بلندی به شرح زیر طبقه‌بندى شده است.
راه هموار (دشتی)
زمین محدوده عبور راه، هموار (دشت) بوده و شیب خط بزرگترین شیب زمین محدوده عبور و شیب طولى راه، حداکثر به ۳ درصد مى‌رسد. راه داراى خاکریزهایى به بلندى تا ۲/۵ متر و گاهى برشهاى کم عمق است.
راه تپه ماهورى
زمین محدوده عبور، پستى و بلندى ملایمى داشته و خط بزرگترین شیب زمین، عموماً داراى شیب ۳ تا ۷ درصد است. بلندى خاکریزها گاهى از ۲/۵ متر نیز بیشتر و عمق برش‌ها معمولاً کمتر از ۹ متر است. شیب طولى راه، عموماً از حداکثر مجاز کمتر است.
راه کوهستانى
راه از دامنه کوه، تپه‌هاى بلند و د‌ره‌هاى گود م ىگذرد و گاهى داراى برشهاى عمیق و پل‌هاى بزرگ یا خاکریزهاى بلند است. خط بزرگترین شیب زمین، دارای شیب بیش از ۷ درصد است. شیب طولى راه، در موردهاى متعدد و در طول هاى قابل ملاحظه، به حداکثر مجاز می‌رسد.
بیان آخر
به دلیل اهمیت ویژه ی راه ها احداث و طراحی آن ها باید بسیار مورد توجه قرار گیرد. در احداث راه ها اول باید مصالحی که مورد نیاز است را تهیه کرد که این امر اختیاری است و با توجه به نوع راه و میزان اهمیت آن می توان مصالح را انتخاب کرد در این بین توجه به موقعیت توپوگرافی و شرایط اقلیمی امری اجتناب ناپذیر است و بعضی از اوقات ممکن است مستلزم هزینه های سنگینی شود. بنابراین در ایجاد راه باید با اصول حرفه ای و مهندسی با مصالحی با کیفیت عالی استفاده کرد. راهها قرار است سالهای سال پس ما نیز همچنان پابرجا بمانند.
