سد
سد چیست؟ کلمه سد که امروزه استفاده از آن بسیار متداول شده در اصل از کلمه دری بند ایجاد گردیده است. به طور کلی سد به موانعی گفته میشود که در مسیر آب ایجاد میشود تا بتواند جریان آب را مهار کند، این مانع باعث جمع شدن آب در بشت دیواره سد و یا تغییر مسیر آب میگردد.
سد که در مسیر آب برای ایجاد حوضچه های پشت سد ساخته میشود صورتی از این سازه میباشد که برای بیشتر افراد شناخته شده است. آب پشت سد که در بسیاری از موارد در سد های بزرگ ایجاد دریاچه های بسیار بزرگ و عمیق میکند. از این دریاچه های عمیق استفاده های بسیار مهمی میشود، یکی از این موارد ذخیره آب برای استفاده در فصول گرم و خشک میباشد همچنین تولید برق به وسیله توربین هایی که در کف دریاچه های سد نصب میشود یکی از منابع بسیار مهم تولید انرژی الکتریسیته می باشد.
به طور کلی ساخت سد از روزگاران قدیم رواج داشته است و با پیشرفت علم و تکنولوژی این سازه ها بزرگ تر و کاربردی تر گردیده اند ولی باید توجه داشت که با ساخت سد بسیاری از زمین های اطراف سد ها آبادانی یافته و کشاورزی رونق میگیرد و امکان دسترسی مردم به آب آشامیدنی آسان گردیده که خود یکی از دلایل ایجاد و ساخت سد می باشد.
امروزه با پیشرفت تکنولوژی و ساخت سد های بسیار بزرگ طراحی سد به یکی از موارد بسیار مهم تبدیل گردیده است زیرا حجم ذخیره آب در بشت دیواره سد های بزرگ به قدری زیاد است که فشار بسیار زیادی را به دیواره سد وارد می نماید. اگر در طراحی و ساخت دیواره سد دقت و مجاسبات به درستی انجام نشود میتواند مشکلات و حوادث بسیاری خطرناکی را به وجود آورد. برای مثال در اثر ترک خوردن و سوراخ شدن دیواره سد امکان خروج آب و تخریب دیواره وجود دارد که در اثر آزاد شدن حجم آب پشت سد امکان به زیر آب رفتن زمین های مسکونی و زراعی در مسیر آب وجود دارد.
سدها را بر اساس طراحی آنها می توان به خاکی، سنگریزه ای، بتنی وزنی، بتنی قوسی، بتنی پشت بند دار و لاستیکی تقسیم بندی کرد.
۱- سدهای خاکی
از انواع سد ها می توان به سدهای خاکی اشاره کرد که مصالحشان را از همان منطقه احداث و یا نواحی نزدیک تأمین می کنند و اصولاً دارای هسته رسی می باشند. رس بر اثر تماس با آب، مانع نفوذ و انتقال آب و رطوبت می گردد و مانند نوعی عایق رطوبتی عمل می کند. اگر عمده مصالح تشکیل دهنده سد خاکی یکسان باشند، سد را همگن می گویند و در غیر اینصورت ناهمگن. اگر کل سد خاکی از رس باشد سد خاکی همگن است، اما اگر هسته مرکزی سد رس باشد و دور هسته مرکزی را با سنگ های درشت دانه پر کرده باشند، سد غیر همگن محسوب می شود. از نظر تحلیل و آنالیز این نوع سدها بسیار حساس می باشند و در عین حال از نظر اجرا و پیاده سازی ساده تر می باشند. اجرای سدهای خاکی در رودخانه های عریض ساده تر است. مصالح این سد اعم از ریز دانه و درشت دانه بایستی در دسترس باشد. این سدها برای زمین هایی نامناسب از نظر مقاومت مناسب ترین نوع سد می باشند. سدهای خاکی بر خلاف سدهایی که از بتن ساخته می شوند، خاصیت شکل پذیری دارند و ممکن است آنها را روی تقریباً هر نوع مصالحی ساخت. کافی است که مقطع سد را با شکل پی موجود و با مصالح ساختمانی موجود و دسترس، تطبیق داد.
در ساخت سدهای خاکی، آنچه که در واقع جلوی آب را می گیرد، یک هسته نسبتاً نازک رسی است. خاک رس این خاصیت را دارد که با مرطوب شدن، به عایق خوبی برای نفوذ آب تبدیل شود. به جز هسته رسی، مابقی حجم سد را سنگ و خاک غیر محلول در آب تشکیل می دهد. چرا که سنگ های محلول پس از مدتی باعث کاهش وزن سد و به هم خوردن نتایج محاسبات خواهند شد.
سدهای خاکی همواره با مشکل محدودیت ارتفاع مواجه اند و بیشتر در دره های عریض و کم شیب اجرا می شوند. برخلاف سدهای قوسی، سدهای خاکی مناسب دره های عمیق و کم عرضند. سد های خاکی از توده غیر قابل نفوذی تشکیل شده اند که در جهت عمود بر جریان رودخانه در محل مناسبی به منظور معینی احداث می شوند.
از جمله انواع سد های خاکی می توان به سد رانگون اسکای در روسیه، سد نیوکورنلیا در ایالات متحده آمریکا و سد گنزانو در ایتالیا اشاره کرد.
بستر سد های خاکی
در بسترهای سنگی سالم ، سد خاکی را می توان بدون هیچ مشکلی روی آن اجرا نمود ولی در صورتی که بستر فوق دارای شکاف و یا ترک هایی (گسل) باشد، در این صورت باید مطالعات زمین شناسی کافی برای آن انجام شود. در این نوع زمین ها با تزریق سیمان تحت فشار قابلیت نفوذ آب در زیر سد را تا حد قابل قبولی کم می کنند.
انواع سدهای خاکی
انواع سدهای خاکی به شرح زیر می باشند :
۱- سد های خاکی با توده ی همگن (Homogeneous embankment)
۲- سد های با لایه های مائل مختلف (Zoned embankment)
۳- سد های با پرده قابل نفوذ (Cored embankment
سد های خاکی با توده همگن
این نوع سد ها از یک توده همگن که قسمت عمده ی آن رس و سیلت می باشد تشکیل شده است.
سدهای خاکی با لایه های مائل مختلف
اگر مصالح مختلف به وفور در محل کارگاه وجود داشته باشد در این صورت سدهای خاکی با لایه های مختلف مطرح شده و ممکن است اقتصادی تر از سایر انواع آن جلوه کند. در این نوع سد ها قشر قابل نفوذ در وسط مقطع و یا متمایل به طرف بالا دست قرار می گیرد.
سدهای خاکی با پرده غیرقابل نفوذ
در این نوع سد ها جلوگیری از حرکت آب در داخل توده خاکی توسط یک پرده غیر قابل نفوذ تقریبا عمودی انجام می گیرد که در داخل بستر سنگی جای گرفته است. دو طرف این قشر، یک لایه از مصالح ریزدانه اجرا می کنند که به صورت زهکش عمل کند و لایه های بیرونی را مخلوط پوشانده است.
۲- سنگری
زه ای
در ارتباط با سدهای خاکی دشواری هایی نیز وجود دارد. برای آنها مصالح چسبنده ریزدانه و غیر قابل نفوذ در فاصله حمل معقول مورد نیاز است. همواره خطر آب شکستگی سد به علت تراوش و یا تاثیر آب بر روی شیب بالادست وجود دارد. سرریز باید از بتن و مصالح غیر قابل شسته شدن ساخته شود. هزینه سرریز، خصوصا در مناطق در معرض سیل های بزرگ می تواند در حدود هزینه خود بدنه سد باشد. اولیور در سال ۱۹۶۷ اظهار داشته است که هزینه سرریز سدهای خاکی می تواند ۵۴ درصد بدنه سد باشد. سرریز می تواند یک نقطه ضعف نیز باشد. سدهای سنگریزه ای به مراتب از سدهای خاکی پایدارتر و قابلیت شسته شدن آن کمتر است. این سدها خودبخود غیر همگن می باشند و حتماً باید یک لایه آب بند در مرکز آن قرار گرفته باشد. شکل این سدها درست مانند سد ناهمگن خاکی با هسته رسی می باشد با این تفاوت که در مرکز سد به جای رس از سنگ ریزه نفوذ ناپذیر استفاده می شود و در دور تا دور سد سنگریزه های درشت تر ریخته می شود. در برخی موارد رویه سد را به جای سنگریزه با بتن می پوشانند که در آن صورت دیگر نیازی به هسته آب بند نمی باشد. اینگونه سدها اغلب از نوع بلند می باشند. این نوع سدها در برابر زلزله بسیار مقاوم هستند. سنگ های ریخته شده برای سد بایستی خاصیت هایی از قبیل جذب کم آب، سایش کم، مقاومت فشاری بالا و در برابر سرد و گرم شدن، مقاومت خوبی داشته باشند. شیب های بدنه سد سنگریزه ای از بسیاری از سدهای دیگر تندتر بوده که باعث صرفه جویی در هزینه می شود. در بسیاری مناطق دور افتاده به علت عدم وجود خاک مناسب، سد سنگریزه ای اقتصادی ترین راه حل است. رویه بالادست و یا هسته را می توان با ماستیک، بتن و یا رس آب بندی نمود. در این صورت بخش پایین دست به صورت یک زهکش و صافی طبیعی عمل می کند.
سدهای سنگریزه ای به منظور پایداری و زهکشی باید از قطعات بزرگ و غیریکنواخت سنگ با حداقل ریزدانه تشکیل شده باشند. در بسیاری حالات سنگریز بخش پائین دست یک سد سرریز شونده و یا درون گذر را می توان به صورتی طراحی نمود که مانند سرریز عمل نماید. آب جریان یافته از روی تاج مانند آبشار به سوی پایین و نیز به درون سنگریز ریخته و از نزدیک پاشنه سد خارج می شود. بنابراین می توان سرریز بتنی مرسوم را با سنگریز جایگزین کرد. این نوع سرریز خصوصا برای سدهای موقت، مثلا فراز بندها، جالب است. سرریز شدن اتفاقی و جزئی به سد لطمه ای نزده و در صورت عبور یک سیل عمده آب شکستگی ها را می توان به سرعت مرمت نمود. مزیت دیگر سدهای سنگریزه ای آن است که می توان آن را در زیر آب و یا حتی در جریان آب احداث نمود. به این ترتیب می توان یک فرازبند را به طور ایده آل در رودخانه اجرا کرد. این روش مسدود نمودن رودخانه به وسیله ایزباخ در سال ۱۹۷۰ توسعه داده شده است.
به علت طبیعت نفوذپذیر بودن یک سد سنگریزه ای، از درون آن تراوش وجود خواهد داشت. غالبا برای کاهش مقدار تراوش یک لایه نفوذپذیر در بالادست و یا یک هسته آب بند در درون آن ساخته می شود.
یک سد سنگریزه ای از قطعات سنگ و قلوه سنگ های بزرگ ساخته می شود. یک غشاء نفوذناپذیر بر روی سنگریزه در وجه بالادست قرار می گیرد تا تراوش از طریق سد را کاهش دهد. اغلب، غشا، از بتن سیمانی یا بتن آسفالتی ساخته می شود. در سدهای سنگریزه ای اولیه، غشاء فولادی و چوبی نیز مورد استفاده قرار می گرفتند، اگرچه در حال حاضر منسوخ شده اند. یک بالشتک قلوه سنگی خشک برای توزیع نیروی آب و به منظور کمک رسانی به غشاء، در بین سنگریزه سد و غشاء قرار می گیرد. به طور کلی، سدهای سنگریزه ای برای جلوگیری از تراوش، به جای یک غشاء نفوذ ناپذیر در بالادست، هسته خاکی نفوذناپذیری در مرکز خود دارند. هسته خاکی در مقابل سنگریزه ها قرار دارد. ضروری است فیلترهای کافی بین هسته خاکی و سنگریزه در وجوه بالادست و پایین دست هسته فراهم شود تا ذرات خاک توسط آب حمل نشوند و پایپینگ (جوشش) اتفاق نیفتد.
☆ از انواع سد های سنگریزه ای می توان به سد میکا در کانادا، سد چیکواسن در مکزیک و سد Mohale در لسوتو آفریقا اشاره کرد.
۳- بتنی وزنی
این سدها عمدتاً کوتاه هستند و ارتفاع آنها بین ۳۴ تا ۷۱ متر می باشد، این سدها به دلیل وزن زیادی که با بتن برای آنها به وجود می آید بر اثر فشار آب حرکت نمی کنند و از جای خود تکان نمی خورند. در این نوع سد، سرریز شدن آب مشکلی ایجاد نمی کند. این نوع سدها در دره های عریض ساخته می شوند و همچنین در برابر تغییر درجه حرارت نیز هیچگونه حساسیتی ندارند.
این سدها عمدتاً کوتاه هستند و ارتفاع آنها بین ۳۴ تا ۷۱ متر می باشد، این سدها به دلیل وزن زیادی که با بتن برای آنها به وجود می آید بر اثر فشار آب حرکت نمی کنند و از جای خود تکان نمی خورند. در این نوع سد، سرریز شدن آب مشکلی ایجاد نمی کند. این نوع سدها در دره های عریض ساخته می شوند و همچنین در برابر تغییر درجه حرارت نیز هیچگونه حساسیتی ندارند.
این نوع سدها از بتن و مصالح سنگی ساخته می شوند. این نوع سدها برای نگهداری حجم زیادی از آب طراحی می شوند. در حقیقت با استفاده از بتن، بار ناشی از وزن سد در مکانی قرار می گیرد تا نیروی افقی آبی را که آن را هل می دهد تحمل کند. به این دلیل این نوع سدها به عنوان سد وزنی شناخته می شوند. نیروی وزن در درجه اول سد را مستقیم به پایین به سمت پای سد نگه می دارد و مانع از واژگون شدن آن توسط آب می شود.
از انواع سد های بتنی وزنی می توان به سد گراند کولی در ایالات متحده آمریکا، سد ناگارجونا ساگار در هند و سد ایتایپو بین برزیل و پاراگوئه اشاره کرد.
۴- بتنی قوسی
این سدها معمولاً در دره های باریک با شیب زیاد و از جنس سنگ اجرا می گردند. حسن این سدها این است که اگر به هر علتی در بدنه آنها ترک ایجاد شود خود نیروی فشار اعمالی از جانب آب پشت سد باعث ترمیم این ترک ها (ترکهای حرارتی) می شود.
سدهای قوسی در پلان به صورت منحنی می باشند که برآمدگی آن در جهت وجه بالادست سد می باشد. اصولا یک سد قوسی، فشار آب و سایر نیروها را با عملکرد قوسی به تکیه گاه ها منتقل می کند. یک سد قوسی نوع مناسبی از سد برای دره های باریک با دامنه های مستحکم است که می توانند در برابر نیروی محوری ایجاد شده توسط عملکرد قوسی مقاومت کنند. برش (مقطع) یک سد قوسی تقریبا مثلثی شکل است. سد قوسی در صفحه عمودی، ممکن است یک یا دو انحنا داشته باشد. معمولا، سدهای قوسی دو انحنایی اقتصادی تر هستند و در عمل استفاده می شوند.
☆ از انواع سد های قوسی می توان به سد هوور در ایالات متحده آمریکا و سد Idukki در هند اشاره کرد.☆
۵- بتنی پشت بند دار
پشت بندها دیواره های مثلثی شکل بتنی هستند که فشار آب را از دال عرشه به شالوده منتقل می کنند. پشت بندها اعضای فشاری هستند که معمولا بسته به اندازه و طراحی سد، در هر ۶ تا ۳۰ متر در سرتاسر سد قرار می گیرند. سدهای پشت بند دار به طور کلی به عنوان سدهای توخالی اطلاق می شوند. عرشه سد اغلب یک دال بتن مسلح است که در بین پشت بندها نگه داشته می شود که اغلب در فواصل مساوی قرار دارند.
۶- لاستیکی
این نوع از انواع سد ها برای مهار و هدایت آب به سوی زمین های وسیع و آبروها استفاده می شود. این نوع سدها دارای دریچه های فولادی و تخته های چوبی می باشند که در جلوی دریچه ها قرار داده می شوند تا آب با فشار بیشتری جریان داشته باشد. در این کار به نیروی انسانی نیاز است و اگر در باز کردن این دریچه ها تأخیری روی دهد سیل ایجاد می شود و دریچه را با خود می برد.
موارد استفاده از سدهای لاستیکی
۱- کنترل سد و حفاظت ساحلی در برابر فرسایش.
۲- نصب بر روی بندها و سدها به منظور افزایش ارتفاع آنها و کمک به تولید برق.
۳- کاهش آلودگی آب.
۴- افزایش ظرفیت ذخیره سدها.
۵- مسائل تفریحی از قبیل شنا، قایق رانی و …
۶- جلوگیری از نفوذ آب شور دریا به هنگام مد به ساحل.
معروف ترین سدهای ایران
سفید رود
هر چند که نام اولیه این سد در هنگام ساخت، سد سفید رود بود اما در سال ۱۳۴۶ شمسی، سد سفید رود را با نام شهبانو فرح شناختند. در نهایت این نام پس از انقلاب، دوباره به همان نام قبلی خود بازگشت. این سد هم از قدیمی ترین و معروف ترین سدهای ایران است که قبل از انقلاب ساخته شده و بیش از ۸۷ کیلو وات برق تولید می کند. این سد، در ابتدای رودخانه سفید رود و در سال ۱۳۳۵ ساخت آن شروع شد. این سد دقیقا در مکانی که دو رود قزل اوزن و شاهرود به هم می پیوندند، ساخته شده و در استان گیلان قرار گرفته است. ساخت سد در سال ۱۳۴۰ شمسی به پایان رسید اما تا اوایل سال ۱۳۴۱ بهره برداری از آن، صورت نگرفت.
از مشخصات آن می توان به ارتفاع ۹۲ متری و داشتن تاجی به اندازه ۴۲۵ متر اشاره کرد که پنج واحد تولید برق دارد. وجود این نوع برای کشاورزان استان گیلان بسیار اهمیت دارد. مهندسان فرانسوی این سد را ساختند.
گلپایگان
سد گلپایگان را با نام شاه اسماعیل نیز می شناسند. این سد که به دلیل قدمت و تاریخی که دارد از قدیمی ترین و معروف ترین سدها ایران است، به شیوه های قدیمی هم ساخته شده است. سد گلپایگان هر چند که در سال ۱۳۲۶ ساخت آن آغاز شد اما مدت ها قبل از آن (سال ۱۳۲۳)، تحقیقات ساخت سد شروع شده بود. این نوع پس از گذشت ۱۰ سال، ساخت آن تمام شد و به عنوان اولین سد مدرن و البته اولین مخزنی خاکی در ایران و در سال ۱۳۳۶ افتتاح شد. با بارش های اخیر و در طی امسال، حجم آب پشت پر شد.
جالب است بدانید که ظرفیت مفید مخزن سد گلپایگان ۴۲ متر مکعب بوده و دو برابر افزایش یافته است. نام سد از شهر کناری آن گرفته شده و دو روستای «پشت کوه» و «عباس آباد» در مسیر آن قرار دارند. سد گلپایگان دومی هم به نام سد کوچری وجود دارد که در سال های اخیر ساخته شده است. شهر گلپایگان نیز در ۱۸۰ کیلومتری شمال غربی استان اصفهان قرار گرفته است.
درون رودخانه قم رود یا همان اناربار که سد روی آن ساخته شده، ماهیانی مانند قزل آلا، ماهی سفید، کپور و سوف وجود دارند. هم اکنون طول دریاچه آن، ۴ کیلومتر است.
دز
یکی از معروف ترین سدهای ایران بوده که در میان صخره ها و دره ای بسیار زیبا روی رودخانه ساخته شده است. از سدهایی در ایران است که توسط پیمانکاران ایتالیایی و در سال ۱۳۳۸ هجری شمسی ساخت آن آغاز شد. این سد در ابتدا با نام سد محمدرضا پهلوی شناخته می شد که بعد از انقلاب نامش تغییر یافت. سد دز که روی رودخانه دز ساخته شده، سدی بتی برای تولید برق آبی بوده که توسط شخصی به نام کنسرسیوم ایتالیایی در شمال شرقی شهر اندیمشک و در سال ۱۳۴۱ ساخته شد. سد دز توانایی نگهداری ۲ میلیارد و ۷۰۰ میلیون متر مکعب آب را دارد. ارتفاع آن نیز ۲۰۳ متر بوده که آن را در میان پنجاه سد مرتفع دنیا قرار می دهد. جالب است بدانید که این سد، در هنگام ساخت عنوان ششمین سد مرتفع دنیا را داشته است.
اکباتان
از دیگر سدهای معروف ایران که در سال ۱۳۳۸ و قبل از نقلاب ساخته شده، سد اکباتان است. سد اکباتان (با نام قدیمی سد شهناز) در استان همدان و به دلیل رفع نیاز به تامین آب شرب این استان و همچنین کشاورزی ساخته شد. مکان این سد را پس از تلاقی دو رود یلفان و رود ابرو و در مکانی که رود نام آبشینه دارد، در نظر گرفته اند. دریاچه این سد، ۶۰ هکتار وسعت، ۱۸ متر تا ۳۲ متر عمق دارد. گردشگرانی که برای تفریح و کمپینگ به کنار این سد می روند، می توانند نه تنها از امکانات جدید ساخته شده در کنار آن مانند رستوران، چایخانه و مهمانسرا استفاده کنند؛ بلکه امکان انجام تفریحات آبی نیز دارند. در نزدیکی این سد باغ قدمگاه نیز وجود دارد که یکی از مکان های تفریحی نزدیک همدان است. این سد تا شهر همدان، ۱۱ کیلومتر فاصله داشته و از معروف ترین سدهای ایران است.
لتیان
از جمله سدهایی که در استان تهران قرار گرفته می توان به سد لتیان یا همان سد فرحناز قدیم اشاره کرد. این سد که روی رودخانه جاجرود و در سال ۱۳۴۶ ساخته شده، سدی بتنی بوده که ۳۰ درصد از آب شرب اهالی تهران را فراهم می کند. ساخت آن در سال ۱۳۴۲ شروع شد و از سدهایی است که در مدت کوتاه ۴ سال ساخته شد. محل دقیق این سد، مکانی است که رود برگ جهان به رود جاجرود می پیوندد. نام دوم آن از روستا و اراضی گرفته شده که در نهایت به دلیل ساخت سد به زیر آب رفته است. اهالی لتیان زمین های خود را در طول ساخت سد به دولت فروختند و در لواسان ساکن شدند.
اطراف سد به دلیل وجود دو پارک جنگلی لتیان و تلو به یکی از مکان های تفریحی برای تهرانی ها و اهالی استان مازندران در آخر هفته ها تبدیل شده است. همچنین کوه های بندک، جاجرود و آلون آن را احاطه نموده اند. اینجا برای قایقرانی و ماهیگیری مکان بسیار مناسبی بوده و در کنار این سد، حتی هتل هم ساخته شده است.
مهاباد
دلیل مشهور بودن سد مهاباد به دلیل قرار گیری این مورد درون شهر مهاباد است و از این بابت می توان آن را اولین سد درون شهری در نوع خود دانست. سازه سنگریزه ای این سد در سال ۱۳۴۸ شمسی، توسط مهندسان کشور یوگوسلاوی ساخته شد. نوع سازه سد هسته ای رسی مایل داشته و از پر آب ترین و معروف ترین سدهای ایران است. ابتدا نام سد را شاپور اول نهادند که بعد از انقلاب به سد مهاباد تغییر پیدا کرد. ارتفاع سد ۴۷٫۵ متر و طول آن ۷۰۰ متر بوده که منظره ای بسیار زیبا را به همراه جاده ارتباطی مهاباد به سردشت و پیرانشهر را ایجاد نموده است.
جدای از وجود ماهی هایی مانند کپور و سوف که امکان ماهیگیری را برای علاقه مندان فراهم نموده، می توانید برای تفریحاتی چون قایقرانی هم به این سد بروید. اطراف سد نیز مکان های جذابی مانند قاضی آباد، سر میدان و تافه دار (تک درخت) و جزیره وجود دارند که اهالی در روزهای سیزده به در و تعطیلات به آنجا می روند.
زاینده رود
سد معروف و جنجالی ساخته شده روی رودخانه زاینده رود که در سال ۱۳۴۹ و ابتدا با نام شاه عباس کبیر ساخته شد. سد زاینده رود از معروف ترین سدهای ایران بوده که برای تامین آب در مصارف کشاورزی و البته جلوگیری از سیلاب های فصلی و تامین برق ساخته شد. گنجایش زاینده رود ۱٫۴ میلیارد متر مکعب بوده و دیواره این نوع از نوع سدهای قوسی شکل است. رودخانه زاینده رود از کوه های زاگرس مرکزی و زردکوه بختیاری سرچشمه می گیرد و به سمت شرق و مرکز ایران جاری می شود؛ در نهایت هم به تالاب گاوخونی می ریزد.
حداکثر ارتفاع سد، ۱۰۰ متر و طول تاج آن ۴۵۰ متر است. آب های جاری شده به رود زاینده رود شامل چشمه دیمه، چشمه نمک، آب زری، آب چم دره و بسیاری دیگر می شوند. از دیدنی های این مورد وجود دریاچه ها و پرندگان مهاجر در میانه دریاچه سد آن است.
شهید کاظمی
از دیگر سدهایی که در استان آذربایجان غربی و به شیوه هسته رسی و مخزنی ساخته شده، سد شهید کاظمی است. این نوع که به نام های دیگری مانند سد بوکان یا سد کوروش کبیر هم نامگذاری شده، از جمله سدهایی است که قبل از انقلاب و در سال ۱۳۴۶ ساخت آن شروع شد. مهندسان اتریشی در نهایت پس از تمام شدن ساخت سد در سال ۱۳۵۰، در نزدیکی شهر بوکان و با حضور محمدرضا شاه پهلوی آن را افتتاح کردند.
این نوع در مسیر رودخانه زرینه رود ساخته شده اما دریاچه پشت آن، از رودهای زرینه رود، سیمینه رود، خورخوره و سقزچای پر آب می شود. رهاسازی آب پشت سد شهید کاظمی بوکان به درون دریاچه ارومیه به بهبود اوضاع این دریاچه کمک نموده است. همچنین برای تامین آب آشامیدنی شهرهای اطراف از این سد استفاده می شود.
همانند دیگر موردها برای تامین آب مورد نیاز زمین های کشاورزی اطراف هم نقش مهمی دارد. حجم مخزن آن ۸۰۰ میلیون متر مکعب بوده که با بارش های سال های اخیر، ارتفاع آب دریاچه پشت آن افزایش یافته است.
درودزن
درودزن در نزدیکی شیراز و در کنار بقایای تاریخی سدی مربوط به دوره هخامنشیان ساخته شد. بنابراین این نوع که روی رودخانه کُر ساخته شده، یکی از مهم ترین سدهای ایران است. جالب است بدانید که به عنوان یکی از قدیمی ترین سدهای خاورمیانه هم نام می برند که در سال ۱۳۵۱ هجری شمسی ساخته شده است. هم اکنون این سد در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده و یکی از معروف ترین سدهای ایران است.
درودزن که با نام تاریخی سد داریوش هم شناخته می شود، (در واقع ۲ سد در یک مکان ساخته شده اند) به دلیل قرار گیری در نزدیکی روستایی به همین نام، به درودزن معروف شده است. آب آشامیدنی شهرهای مرودشت و شیراز و آب مورد نیاز زمین های کشاورزی اطرافش و مرودشت و کامفیروز با این سد تامین می شود.
سد شهید عباسپور (کارون ۱)
هر چند که روی رودخانه کارون سدهای بسیاری ساخته شده اما منظور از ما قدیمی ترین سد ساخته شده روی این رود بوده که از معروف ترین سدهای ایران هم هست. روی رودخانه کارون در استان خوزستان، سدی در سال ۱۳۵۴ افتتاح شد که ابتدا نام رضاشاه کبیر را برای آن انتخاب کردند. بعد از انقلاب، نام این سد را سد کارون ۱ نامیدند.
این مورد در سال ۱۳۴۴ شمسی، ساختش شروع شده و حدود ۱۰ سال به طول انجامید. بدنه این نوع چنان محکم است که در زمان جنگ هشت ساله ایران و عراق، عراقی ها یک موشک به بدنه سد زدند اما آسیب جدی به آن وارد نشد. لکه های سیاه ناشی از اصابت گلوله به سد هم اکنون بازسازی شده اند.
نکته آخر
مروزه از احداث سدها به منظور تأمین آب زراعی ،آب آشامیدنی، کنترل سیلاب، پرورش آبزیان و ایجاد اماکن تفریحی و … استفاده مینمایند و در ساخت سدها، مطالعات مطلوب و عمیق، برنامهریزی صحیح، دقت و صبر و حوصله را الزامی میدانند. زیرا عدم رعایت اصول سدسازی ، خسارات جبران ناپذیر انسانی و اقتصادی را به دنبال داشته است. سدها با توجه به اهداف ساخت آن به عنوان سدهای سرگرم کننده، سدهای ذخیرهسازی و سدهای نیروی برقی آبی طبقه بندی میشوند. عموماً، سدها را میتوان با بتن یا با خاک ساخت. انتخاب بهترین مواد و مصالح میتواند یک پروسه منحرف کننده و مغشوش برای مهندسان باشد زیرا به طور چشمگیری تحت تاثیر عوامل مختلف ازجمله پارامترهای خاک و مسائل هیدرولیکی میباشد. بنابراین، انتخاب نوع نادرست مواد و مصالح میتواند سدها را با خطرات گوناگونی به دلیل طراحی اشتباه، ساخت نادرست و روشهای ضعیف نگهداری و تعمیر و دیگر خطرات طبیعی مواجه سازد.
