معماری و طراحی پلان

معماری و طراحی پلان

معماری و طراحی پلان : پلان معماری اصطلاحی است که در صنعت معماری و طراحی سازه های گوناگون مورد استفاده قرار می گیرد. در واقع نقشه ای که توسط یک معمار طراحی می شود و شامل اطلاعات مورد نیاز در خصوص سازه مورد نظر است پلان نام دارد. داده هایی که در پلان معماری وجود دارند بسیار حائز اهمیت هستند. برای مثال اطلاعاتی نظیر موقعیت مکانی سازه و تمام جزئیات مربوط به آن، طرح ساختمان، داده های فنی و تمام آنچه که برای ساخت سازه ضروری است توسط پلان برای مهندس معمار فراهم می شود. طراحی پلان به صورت مرحله به مرحله انجام می گیرد تا طرحی ایده آل با مشخصات لازم ایجاد گردد. در حال حاضر به دلیل وجود نرم افزارهای بسیار پیشرفته کمتر کسی اقدام به طراحی پلان به صورت دستی می کند زیرا اکثر افراد ترسیم پلان را با نرم افزار اتوکد (AutoCad) انجام می دهند. این نرم افزار با قابلیت ایجاد پلان های دو بعدی و سه بعدی امکان ارائه اطلاعات دقیق تر را فراهم می نماید.

در ترسیم پلان معماری، استانداردهای لازم باید رعایت شوند تا کوچکترین اشتباهی رخ ندهد.

☆ نکات ضروری در تهیه پلان معماری ساختمان: 

▪ مقیاس ترسیم که میزان کوچک بودن ابعاد نسبت به اندازه واقعی آنها را نشان می دهد باید تعیین گردد.

▪ رعایت تمام جهات جغرافیایی (شمال، جنوب، شرق، غرب) در پلان الزامی است. اصولاً بالای صفحه ای که پلان در آن ترسیم می شود رو به شمال قرار می گیرد.

▪ نام بخش های مختلف پلان آپارتمان باید با نام انگلیسی مشخص شوند.

▪ مهندس معمار باید تمام طرح های اولیه نظیر سایت پلان، انواع پلان ها، مقاطع و نمادها را در پلان ترسیم نماید.

▪ در ترسیم دیوارها باید به ضخامت، باربر نبودن آن ها و همچنین عریض تر بودن دیوارهای خارجی توجه شود.

▪ در طراحی پلان اندازه و موقعیت درب و پنجره ها باید تعیین گردد.

▪ در پلان باید پله ها و جدا کننده ها مشخص شوند.

انواع پلان معماری

پلان معماری تصویری از یک برش افقی فرضی که از دو سوم ارتفاع هر طبقه از ساختمان می گذرد ارائه می دهد. این پلان امکان رویت بخش های مختلف ساختمان را از بالا فراهم می کند. انواع پلان معماری به شرح زیر می باشند:

▪ سایت پلان (پلان موقعیت)

در این پلان، ابعاد و خطوط تراز زمینی که قرار است بنا در آن ساخته شود و همچنین موقعیت بنا از نظر مکانی مشخص می گردد.

▪ پلان طبقات

این پلان فضاهای مختلف ساختمان از قبیل اتاق ها، آشپزخانه، حمام و … را با اندازه های آن ها در هر طبقه نشان می دهد.

▪ پلان مبلمان

در پلان مبلمان، محل قرارگیری اسباب و اثاثیه در فضاهای مختلف مشخص می شود.

▪ پلان بام (شیب بندی)

در این پلان با دید افقی به سازه مورد نظر نگاه می شود و خط شیب بام به طرف آبرو، خرپشته، دیوارهای خارجی و قسمت های نورگیر بالا آمده از بام و … نشان داده می شوند.

انواع پلان سازه

هنگامی که پلان معماری در فاز یک طراحی شد، اکنون پلان سازه در فاز دو ترسیم می گردد. در پلان سازه جزئیات مربوط به اجرای سازه به مهندسین نمایش داده می شود و با توجه به آن نظارت بر ساخت صورت می گیرد.

پلان های سازه ای

▪ پلان فونداسیون

در این پلان موقعیت پی ها در زمین، ابعاد، تعداد و نوع آن ها تعیین می گردد.

▪ پلان تیرریزی

در پلان تیرریزی ابعاد تیرها، محل قرارگیری و نحوه اجرای آن ها در سقف هر طبقه نشان داده می شود. هر طبقه از ساختمان با توجه به شکل سقف خود می تواند یک پلان تیرریزی مجزا داشته باشد.

▪ پلان آکس بندی و ستون گذاری

در این پلان ابعاد و مکان قرارگیری ستون ها و محورهای آن ها مشخص می گردد. در ترسیم این پلان تمام جزئیات مربوط به ستون ها و موقعیت نبشی ها باید تعیین شوند تا بتوان مقاطع ستون ها و نمادها را نیز رسم کرد.

مراحل طراحی پلان ساختمان

در طراحی پلان ساختمان موارد زیر مرحله به مرحله باید انجام شوند:

۱- تعیین مکان قرارگیری پله و آسانسور

مهم ترین مرحله در طراحی نقشه ساختمان تصمیم گیری در مورد محل پله ها و آسانسور است. در جانمایی پله و آسانسور عواملی مانند تعداد واحدهای ساختمان، تعداد پارکینگ ها، عرض و شکل زمین باید مورد توجه قرار گیرند. پس از جمع آوری این اطلاعات نسبت بهانتخاب مدل پله و چند طرفه بودن آن اقدام می گردد. در پلان آپارتمان اصولاً وسط پلان بهترین موقعیت برای پله و آسانسور محسوب می شود.

۲- تفکیک فضاهای خصوصی و عمومی

تفکیک یا تقسیم بندی فضاهای خصوصی، نیمه خصوصی و عمومی که لکه گذاری پلان نام دارد پس از جانمایی آسانسور و پله انجام می گیرد. با توجه به اینکه بهترین موقعیت برای پله و آسانسور وسط پلان است می توان گفت یک طرف پلان به بخش های عمومی و نیمه خصوصی و طرف دیگر آن به قسمت های خصوصی اختصاص داده می شود.

۳- جانمایی ورودی ساختمان و آشپزخانه

مهم ترین عاملی که بر کیفیت طراحی پلان اثر می گذارد تعیین موقعیت آشپزخانه در آن است. مکان قرارگیری آشپزخانه باید از نور و تهویه لازم برخوردار باشد و بتوان از آن به تراس ساختمان راه یافت. ورودی آشپزخانه باید با بخش نشیمن و پذیرایی مرتبط بوده و به ورودی ساختمان نزدیک باشد.

۴- جانمایی اتاق خواب ها و حمام

یکی از اتاق ها باید به عنوان اتاق والدین و با فاصله از اتاق کودک در نظر گرفته شود. اتاق ها باید به نحوی در پلان جانمایی شوند که درب آن ها به راحتی از سایر بخش های ساختمان دیده نشود. حمام نیز باید در مجاورت با اتاق خواب ها قرار گیرد و درب آن از قسمت های مختلف منزل قابل رویت نباشد.

۵- ستون گذاری با توجه به شکل پلان طبقات

در این مرحله از طراحی نقشه ابتدا باید بر اساس مکان قرارگیری ماشین ها در پارکینک نسبت به ستون گذاری اقدام نمود. سپس جانمایی ستون ها در پلان تیپ طبقات بررسی شده و در صورت لزوم در طراحی پلان طبقات تغییرات لازم اعمال گردد.

۶- اعمال تغییرات و اصلاحات لازم در خصوص طراحی داخلی

پس از اینکه طراحی کلی پلان به اتمام رسید، به جزئیات مربوط به طراحی داخلی پرداخته میشود. در این مرحله تنها اعمال تغییرات جزئی امکان پذیر است.

۷- مبله کردن پلان

آخرین مرحله از طراحی پلان به مبلمان نمودن پلان اشاره دارد. مبله نمودن پلان همانطور که قبلاً به آن پرداخته شد به چیدمان اسباب و اثاثیه در قسمت های مختلف ساختمان می پردازد.

مراحل طراحی پلان ساختمان مسکونی

اگر تاحالا پلان یک ساختمان را طراحی کرده باشید، حتما متوجه این موضوع شده‌اید که بایدمراحل طراحی پلان را به ترتیب انجام دهید تاپلان ساختمان مسکونی شما به بهترین شکل ممکن طراحی شود.

مراحل طراحی ذکرشده در این مقاله باید گام‌به‌گام و به‌ترتیب انجام شود . مثلا شما نمی‌توانید اول به طراحی اتاق‌خواب‌ها بپردازید و بعد سراغ طراحی سرویس پله و آسانسور در پلان ساختمان بروید.

برای یک طراحی خوب، قبل از هرچیزی باید بدانیم که نیازهای ساختمانی که قرار است طراحی کنیم چیست. طبیعتا طراحی هر ساختمان با ساختمان دیگر متفاوت است. اما در اینجا قصد ندارم به اینگونه اختلافات بپردازم.

فرض بر طراحی یک آپارتمان مسکونی معمولی با ۴ یا ۵ طبقه روی پیلوت و تعداد یک واحد در هر طبقه است. چون می‌خواهیم به فرآیند طراحی پلان بپردازیم بنابراین مساحت، موقعیت یا شکل زمین ملاک نیست.

برای طراحی پلان باید مراحل زیر را به‌ترتیب دنبال کنید:

۱- تصمیم‌گیری در مورد محل سرویس پله و آسانسور

اولین و مهم‌ترین چیزی که باید در طراحی پلاندر مورد آن تصمیم‌گیری و آن را در پلان جانمایی کنیم، محل سرویس‌پله و آسانسور است. در جانمایی محل سرویس پله و آسانسور در پلانباید به عواملی مثل عرض و شکل زمین، تعداد واحد در هر طبقه، تعداد پارکینگ مورد نیاز در همکف و زیرزمین (در صورت وجود) و… توجه کرد. سپس باید در مورد شکل سرویس پله و اینکه سرویس پله ۴ طرفه، ۳ طرفه یا پله ۲ طرفه باشد، تصمیم‌گیری کنیم.

هرچند هیچ قانون کلی در این مورد وجود ندارد و با توجه به شکل و ابعاد زمین و محدودیت‌های پروژه باید بهترین موقعیت قرارگیری پله و آسانسور را مشخص کرد، اما معمولا بهترین موقعیت سرویس پله و آسانسور در پلان آپارتمان های مسکونی، در وسط پلان است.

۲- تقسیم‌بندی فضاهای عمومی و خصوصی در پلان

بعد از مشخص شدن محل پله در پلان، باید یک تقسیم‌بندی کلی در مورد فضاهای عمومی، خصوصی و نیمه‌خصوصی انجام دهیم. به اینکار اصطلاحا لکه گذاری پلان هم می‌گویند. البته لکه گذاری پلان شامل جانمایی پله و آسانسور هم می‌شود، اما به دلیل اهمیت محل قرارگیری سرویس پله در پلان و تأثیر آن در روند طراحی، آن را در اولین مرحله کار قرار دادیم. برخلاف تصور خیلی از هنرجویان معماری، لکه گذاری پلان ساختمان مسکونی اصلا کار سختی نیست. هر چند اینکار در ساختمان‌های با مساحت زیاد و یا در طراحی های خاص شاید کمی سخت به‌نظر برسد و زمان بیشتری ببرد، اما در طراحی آپارتمان‌های مسکونی به‌هیچ‌عنوان کار دشواری نیست.

با توجه به موقعیت قرارگیری پله و آسانسور که گفتیم بهترین موقعیت آن در اینگونه ساختمان‌ها، در وسط پلان است، یک سمت پلان را به قسمت خصوصی (اتاق خواب‌ها و حمام) و سمت دیگر پلان را به قسمت عمومی و نیمه خصوصی (پذیرایی، نشیمن و آشپزخانه) اختصاص می‌دهیم. در این مرحله شاید نیاز باشد کمی موقعیت سرویس پله را جابه‌جا کنیم.

۳- جانمایی آشپزخانه و ورودی ساختمان

تصمیم‌گیری در مورد بهترین موقعیت آشپزخانه در پلان یکی از مهم‌ترین موضوعاتی است که تا حد زیادی می‌تواند روی کیفیت طراحی تأثیر مستقیم بگذارد. در کتاب ۷ نکته در طراحی ساختمان‌های مسکونی در مورد بهترین موقعیت قرارگیری آشپزخانه در پلان توضیح داده‌ام، اما اگر بخواهم خیلی خلاصه بگویم بهتر است آشپزخانه را در موقعیتی طراحی کنید که دارای نور و تهویه مستقیم باشد و ترجیحا امکان طراحی و دسترسی مستقیم به تراس از آشپزخانه ممکن باشد.

ورودی آشپزخانه باید نزدیک به ورودی ساختمان باشد و به طور مستقیم با پذیرایی و نشیمن در ارتباط باشد، بهتر است آشپزخانه را طوری طراحی کنید که محل کار (مخصوصا سینک و گاز) از تمام قسمت‌های پذیرایی قابل رویت نباشد.

 ۴- تصمیم‌گیری در مورد نحوه چیدمان اتاق خواب‌ها و حمام نسبت به هم

در این قسمت از طراحی باید کمی دقت به خرج دهید و حالت‌های مختلف جانمایی اتاق خواب‌هارا بررسی کنید و بهترین تصمیم را در این مورد بگیرید.

در طراحی اتاق خواب‌ها به این نکات توجه کنید:

▪ حتما یکی از اتاق خواب‌ها را بسته به مساحت بنا، به‌عنوان اتاق خواب والدین، بزرگ‌تر از سایر اتاق‌ها طراحی کنید. سعی کنید مساحت اتاق والدین کمتر از ۱۵ متر مربع نباشد.

▪ حتما برای اتاق خواب‌ها یک فیلتر ورودی در نظر بگیریم و دقت کنیم درب اتاق‌ها از سایر قسمت‌های منزل به طور مستقیم قابل رویت نباشد.

▪ حتی‌المقدور درب اتاق خواب والدین از اتاق خواب فرزندان فاصله داشته باشد و به هم چسبیده نباشد.

▪ حتما همه اتاق خواب‌ها دارای کمد با عرض استاندارد ۶۰ سانتی‌متر باشند.

▪ بهتر است عمق یکی از کمدها برای قرارگیری رختخواب ۸۰ یا ۱۰۰ سانتی‌متر باشد.

▪ حمام در نزدیکی اتاق خواب‌ها طراحی شود و حتما توجه شود که درب آن از سایر قسمت‌های منزل قابل رویت نباشد.

۵- ستون‌گذاری با توجه به موقعیت قرارگیری ماشین‌ها در پارکینگ و شکل پلان طبقات

بعد از اینکه کلیات طراحی پلان انجام شد و  قبل از اینکه سراغ انجام اصلاحات جزئی‌تر برویم بایدستون‌گذاری را در پلان ساختمان انجام دهیم. خیلی از دوستان در ستون‌گذاری مشکل دارند. بر خلاف تصور، ستون گذاری در ساختمان‌های مسکونی کار بسیار ساده‌ای است.

در مقاله‌ای جداگانه در مورد نحوه ستون‌گذاری در پلان معماری توضیح داده‌ام. در این مرحله ازفرآیند طراحی پلان ابتدا باید سراغ طراحی پارکینگ رفته و با توجه به تعداد و موقعیت قرارگیری ماشین‌ها در پارکینگ، ستون‌گذاری را انجام دهیم. و سپس موقعیت قرارگیری این ستون‌ها را در پلان تیپ طبقات مورد بررسی قرار دهیم. در این مرحله ممکن است با توجه به موقعیت ستون‌ها مجبور باشیم تغییرات کوچکی در طراحی پلان طبقات انجام دهیم.

۶- انجام اصلاحات پلان و رعایت ریزه‌کاری‌های مربوط به طراحی داخلی

در این مرحله که تقریبا شکل کلی پلان آماده شده است، سراغ ریزه‌کاری‌ها و موارد مربوط به طراحی داخلی می‌رویم. در این مرحله از فرآیند طراحی پلان، با توجه به ستون گذاری که در مرحله قبل انجام دادیم، احتمالا مجبور خواهیم شد تغییرات خیلی جزئی در برخی قسمت‌های پلان تیپ طبقات اعمال کنیم، اما تغییرات کلی خیر.

۷- مبلمان کردن پلان

آخرین کاری که باید برای تکمیل طراحی پلانانجام دهیم، مبلمان کردن اصولی پلان ساختماناست. در زمان مبلمان کردن حتما باید اصول حرفه‌ای نحوه چیدمان مبلمان در پلان را رعایت کنیم که در مقاله‌ای جداگانه در این مورد صحبت خواهم کرد.

در این مرحله نیز ممکن است تغییرات ظریفی درطراحی پلان انجام دهیم. تغییراتی که بیشتر در جهت کارآمد شدن فضاهای داخلی و با توجه بهطراحی داخلی فضاهای مختلف انجام می‌شود.

الگوهای طراحی

▪ الگوی سازماندهی مرکزی در طراحی پلان معماری

یکی از اصول طراحی پلان در معماری الگوی سازماندهی مرکزی است که در آن نقشه مورد نظر شامل یک ترکیب بندی متمرکز و متحد است که تعدادی فضای فرعی در اطراف و داخل فضای متمرکز وجود دارد , وجود فضای متمرکز و متحد اصلی در الگوی سازماندهی مرکزی باعث نظم بخشیدن به نقشه میشود و فضا های فرعی همچون اتاق ها میتوانند بسته به اندازه و نوع فرم و سایر موارد متفاوت باشند . متفاوت بودن فضا های فرعی این امکان را میدهد تا تمامی مجموعه را در قالب فضای اصلی و برابر با مساحت زمین سازنده طراحی کرد .

▪ الگوی سازماندهی خطی در طراحی پلان معماری

کشیدن فضا های تکرار شونده در طراحی نقشه معماری در یک توالی خطی را الگوی سازماندهی خطی پلان معماری می نامند , هر الگوی خطی دارای فضا هایی است که میتواند بصورت مستقیم و یا یک فضای خطی جداگانه به هم متصل شوند . فضا های تکرار شونده رد الگوی سازماندهی خطی نیز همچون الگوی سازماندهی مرکزی میتوانند از لحاظ اندازه و فرم و نوع و … مشابه و یا متفاوت باشند . در الگوی سازماندهی خطی نقشه بنا به نوع طراحی سازه میتواند بصورت منحنی و یا یک خط راست و یا افقی شکسته باشد و الگوی خطی به این صورت ها کشیده شود .

▪ الگوی سازماندهی شعاعی در طراحی پلان معماری

در الگوی سازماندهی شعاعی در طراحی نقشه معماری به این صورت است که ساختار های خطی بصورت شعاعی حول فضای اصلی و متمرکز کشیده میشوند , سازماندهی شعاعی برابر است با مجموعه عناصر الگوی خطی و الگوی مرکزی که در هم ترکیب شده اند و بصورت شعاعی در می آیند . در الگوی سازماندهی مرکزی درونگرا بوده و تمرکز فقط بر روی فضای اصلی است اما در الگوی شعاعی یک پلان برونگرا بوده و به سمت بیرون گسترش داده میشود که بنا به خواست طراح و سازنده طراح و طرح مورد نظر ممکن است میزان گسترش و بزرگی و کوچکی بازو های به بیرون کشیده شده از لحاظ اندازه و بزرگی و … متفاوت و یا متشابه باشند .

▪ الگوی سازماندهی مجموعه ای در طراحی پلان معماری

در الگوی سازماندهی مجموعه ای فضا هایی که به علت مجاورت فیزیکی و داشتن رابطه در یک مجموعه قرار میگیرند این الگو را تشکیل میدهند , در الگوی مجموعه ای نیز همچون سایر الگو ها میتوان از فضا های متفاوت و یا یکسان استفاده کرد به شرطی که این فضا های متفاوت و یا مشابه با نظم و تقارن خاصی در این مجموعه قرار بگیرند و موجب بروز بی نظمی نشوند . قالب این نوع الگو را به راحتی میتوان تغییر و توسعه داد بطوریکه به هم ریختگی در آن ایجاد نشود .

▪ الگوی سازماندهی شبکه ای در طراحی پلان معماری

در الگوی سازماندهی شبکه ای فضا ها و فرم ها با استفاده از موقعیت فضایی و شرایطی که دارند بصورت سه بعدی در یک محدوده و یا فضای سه بعدی تنظیم میشوند . قدرت سازماندهی این پلان ها ناشی از الگوی پیوسته و منظمی است که در آن بکار رفته است . در این الگو شبکه ای از خطوط عمودی و افقی طرح اصلی و نظم در آن را بوجود می آورند و در صورت انجام کارهایی از قبیل برش دادن و اضافه کردن و یا لایه لایه کردن نیز باز هم نظم در این الگو حفظ میشود .

گفتار پایانی

با استفاده از الگو هایی و اصولی که در این مقاله ارائه شد میتوانید یک پلان بدون نقص را به راحتی و با رعایت این الگو ها طراحی کنید و در انتها سازه ی مورد نظر خود را با دقت بسیار و ظرافت کار زیاد طراحی کنید .